Karşılıksız çek keşide etme suçu, Türk hukukunda 5941 s. Çek kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde düzenlenmiş bir suçtur. Karşılıksız çek keşide etme suçu, çek ödeme için muhatap bankaya ibraz edildiğinde bankada karşılığının bulunmaması ve keşidecinin bu durumu bilerek veya ihmaliyle çek düzenlemesi durumunda söz konusu olacaktır.
Çek Kanununun 5. maddesinde “Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır.” denilerek karşılıksız çek keşide etme suçu düzenlenmiştir.
Karşılıksız çek keşide etme suçunun oluşması için öncelikle muhatap bankaya ibraz edilen belgenin çek vasfının olması ve çekin zorunlu unsurlarını içermesi gerekir. Çekin;
-
- Senet türkçe düzenlenmiş ise senet metninde “çek” kelimesini, senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise düzenlendiği dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
-
- Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi,
-
- Ödeyecek kişinin, muhatabın ticaret unvanını,
-
- Ödeme yerini,
-
- Düzenlenme tarihini ve yerini,
-
- Düzenleyenin imzasını,
-
- Banka tarafından verilen seri numarasını,
-
- Karekodu içermesi zorunludur. Bu unsurlardan herhangi birinin eksik olması halinde düzenlenen senet çek olma vasfını kaybeder. Çek vasfı olmayan belgeye karşı karşılıksızdır işlemi yapılamayacağı için karşılıksız çek keşide etme suçu da oluşmayacaktır.
Karşılıksız çek keşide etme suçunun oluşması için;
-
- İbraz süresi içinde bankaya ibraz edilen çekin karşılıksız çıkması,
-
- Keşidecinin hesabında çek karşılığının bulunmadığını bilerek veya gerekli özeni göstermeyerek çek keşide etmesi gerekir.
Çekte İbraz Süreleri Nedir?
Çek düzenlendiği yerde ibraz edilecek ise 10 gün, düzenlendiği yerden başka bir yerde ibraz edilecekse 1 ay, düzenlendiği yerden başka bir ülkede ancak düzenlendiği ülke ile aynı kıtadaki bir ülkede ibraz edilecekse 1 ay, farklı bir kıtada ibraz edilecekse 3 aydır. Çek hamilinin çekten doğan hakları kullanabilmesi için ibraz süresi içinde çeki muhatap bankaya ibraz etmesi gerekir. Çekte ibraz süreleri TTK m.796/3 uyarınca düzenlendiği günün ertesi gün başlar. Çekin ibrazı için son gün resmi tatile veya hafta sonu tatiline denk geliyorsa çekin ibrazı için son gün resmi tatil veya haftasonu tatilinden sonraki ilk iş günüdür. Çekin ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmemesi halinde bankanın ödeme yükümlülüğü sona erer.
Çekte karşılıksızdır işlemi yapılması ne demektir?
Düzenlenen çek muhatap bankaya ibraz edildiğinde keşidecinin hesabında çek bedelini ödeyecek miktarda para bulunmaması halinde banka çeke kısmen veya tamamen karşılıksızdır işlemi yapar. Çek hesabında çek bedelini kısmen ödeyecek miktarda para bulunması halinde muhatap banka bulunan parayı çek hamiline ödeyecek olup çek hamili kısmi karşılığı kabul etmek zorundadır, çek hamili kısmi karşılığı kabul etmemesi halinde kabul etmediği miktarla ilgili çekten doğan haklarını kullanma hakkını kaybeder.
Uygulamada çekle ilgili ihtiyati tedbir, rehin veya haciz olması halinde de bu durum şerh düşülerek karşılıksızdır işlemi yapılmaktadır. Ne var ki çek bedelinin ihtiyati tedbir, rehinn veya haciz nedeniyle ödenmemesi durumunda çek hamili cezai takip yapamayacak, çekten doğan hukuki haklarını kullanabilecektir.
Yine muhatap bankanın imza incelemesi yapma hakkı olmadığı halde, uygulamada imza incelemesi yapılarak çek hesap sahibinin imzası ile çek üzerindeki imzanın tutmadığı gerekçesi ile karşılıksızdır işlemi yapılmadığı görülmektedir. Bu halde muhatap banka çek üzerine karşılıksızdır şerhi düşmediği için yine karşılıksız çek keşide etme suçunun unsurları oluşmayacaktır. Ne var ki yetkisi olmadığı halde imza incelemesi yapma yolu ile karşılıksızdır işlemi yapmaktan kaçınan banka görevlileri hakkında Çek Kanununun 7. maddesinin 4. fıkrasında düzenlenen “Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” hükmü uyarınca şikayet yoluna gidilebilecektir.
Nitekim Yargıtay 19. Ceza Dairesinin 2015/8582 E., 2017/2348 K. sayılı kararında, “… 5941 sayılı Kanun’un 7/4. maddesindeki; ”Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” hükmüne rağmen sanığın; imzanın çek keşidecisine ait olup olmadığı hususunda gerekli ve yeterli araştırmayı yapmayarak yerinde görülmeyen soyut sebeplerle dava konusu çeke ”karşılıksızdır” işlemi yapmaması şeklinde gerçekleşen fiilinin suç oluşturduğu cihetle, atılı suçtan mahkumiyetine karar verilmesi gerektiği gözetilmeksizin yazılı gerekçe ile beraatına hükmolunması,
Kanuna aykırı ve katılan vekilinin temyiz nedenleri bu itibarla yerinde görüldüğünden tebliğnameye aykırı olarak, HÜKMÜN 5320 sayılı Kanun’un 8/1. maddesi gereğince uygulanması gereken 1412 sayılı CMUK’nın 321. maddesi uyarınca BOZULMASINA, yargılamanın bozma öncesi aşamadan başlayarak sürdürülüp sonuçlandırılmak üzere dosyanın mahkemesine gönderilmesine, 16.03.2017 tarihinde oybirliği ile karar verildi.” denilerek bu suça dikkat çekilmiştir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Şikayet Süresi Ne Kadardır?
Karşılıksız çek keşide etme suçu şikayete tabi bir suç olup şikayet süresi çekte karşılıksızdır işleminin yapılmasından sonra 3 aydır. Bu süre hak düşürücü olup üç ay içinde şikayet hakkını kullanmayan kişi şikayet hakkını kaybeder.
Nitekim Yargıtay 19. Ceza Dairesinin 2019/23969 E., 2021/473 K. sayılı kararında, “… Çekin ibraz edilerek karşılıksız olduğunun öğrenildiği 19/08/2016 tarihinden 3 ay geçtikten sonra 07/06/2017 tarihinde şikayette bulunulduğu ve şikayet süresinin geçmiş olduğu gözetilmeden, sanığın beraati yerine yazılı şekilde mahkumiyetine karar verilmesinde…” denilerek şikayet süresinin ibraz tarihinden itibaren 3 ay olduğuna işaret edilerek ibraz süresinden sonra ibraz edilen çeklerle ilgili yapılan karşılıksız çek keşide etme suçuna ilişkin şikayetlerde beraat kararı verileceğine dikkat çekilmiştir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Şikayet Hakkı Kimlerdedir?
Çek Kanununda, karşılıksız çek keşide etme suçuna ilişkin “hamilin şikayeti üzerine” denilerek şikayet hakkının çek hamilinde olduğu düzenlenmiştir. Burada çek hamilinin kim olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Çek bedelini tahsil etmek üzere bankaya ibraz eden kişinin çek hamili olduğu konusunda tartışma yoktur.
Cirantaların şikayet hakkı tartışılmış, Yargıtay 19. Ceza Dairesi 2018/3072 E., 2018/5874 K. sayılı kararında; “Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkının, çeki tahsil amacıyla bankaya ibraz eden hamil ile “karşılıksızdır” işlemi yapıldıktan sonra çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda “karşılıksızdır” işlemi yapılmadan önceki dönemde geçerli ve meşru ciranta olan kişiye ait olacağına, 10.05.2018 tarihinde oybirliğiyle karar verilmiştir.” denilerek karşılıksız çek keşide etme suçunda şikayet hakkının çeki tahsil etme amacı ile bankaya ibraz eden hamil ile birlikte, çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda karşılıksızdır işlemi yapılmadan önce geçerli ve meşru ciranta olan kişide olduğuna karar verilmiştir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Şikayetten Vazgeçilebilir Mi?
Karşılıksız çek keşide etme suçunda şikayetçi yargılamanın her aşamasında şikayetten vazgeçebilir. Kararın kesinleşmesinden önce şikayetten vazgeçilmesi halinde mahkemece düşme kararı verilir. Karar kesinleştikten sonra şikayetten vazgeçilmesi halinde ise, hükmün tüm sonuçları ile ortadan kaldırılması kararı verilir. Karar kesinleştikten sonra şikayetçinin şikayetten vazgeçmesi halinde hüküm sonuçları ile ortadan kaldırılacak olsa da mahkumiyet kararı adli sicil kaydından silinmeyecektir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunun Faili Kimdir?
Karşılıksız çek keşide etme suçunun faili, çekte karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebep olan kişidir. Dolayısıyla karşılıksız çek keşide etme suçu nedeniyle ancak gerçek kişiler cezalandırılabilir.
Çek keşidecisi gerçek kişi ise, çekin karşılıksız çıkması halinde karşılıksız çek keşide etme suçunun faili çeki keşide eden gerçek kişidir.
Çek keşidecisinin tüzel kişi olması halinde, Çek Kanununun 5. maddesinin ikinci fıkrasına göre, tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevli yönetim organı üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan kişi veya kişiler çek karşılığını bankada bulundurmakla yükümlü olduğundan aynı zamanda karşılıksız çek keşide etme suçunun faili olacaktır.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme Neresidir?
Karşılıksız çek keşide etme suçuna ilişkin dava;
-
- Çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer,
-
- Çek hesabının açıldığı yer,
-
- Çek hesabı sahibinin yerleşim yeri
-
- Şikayetçinin yerleşim yerinden biri icra ceza mahkemeleridir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Verilecek Ceza Nedir?
Çek Kanunun 5. maddesine göre karşılıksız çek keşide eden kişiye her bir çekle ilgili olarak, bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmedilir. Hükmedilecek adli para cezası çekte karşılıksız kalan miktardan az olamaz.
Mahkeme ayrıca, karşılıksız çek keşide eden kişi hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verebileceği gibi bu yasağın zaten var olması halinde çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına karar verir. Çek hesabı açma ve çek düzenleme yasağı karşılıksız çek keşide edenin tüzel kişi olması halinde ayrıca yönetim organı ve tüzel kişinin ticaret siciline tescil edilen yetkilileri hakkında da uygulanır.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu Nedeniyle Hükmedilecek Adli Para Cezasının Ödenmemesinin Sonuçları Nelerdir?
Karşılıksız çek keşide etme suçundan verilen adli para cezasının ödenmemesi halinde, Çek Kanunun 5. maddesinin 11.fıkrasındaki düzenleme ve 5275 s. Kanunun 106. maddesinin 3. fıkrasında düzenlenen “kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin doğrudan hapis cezasına çevrilir.” hükmü gereği karşılıksız çek keşide etme suçundan verilen adli para cezası ödenmediği takdirde adli para cezası doğrudan süreli hapis cezasına çevrilecektir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçundan Verilen Karara Karşı Hangi Kanun Yollarına Başvurulur?
Karşılıksız çek keşide etme suçuna ilişkin verilen yerel mahkeme kararlarına karşı iki hafta içinde istinaf kanun yoluna başvurulabilir. Bölge Adliye Mahkemesinin istinaf başvurusu üzerine vereceği kararlar kesindir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Dava ve Ceza Zamanaşımı Ne Kadardır?
Karşılıksız çek keşide etme suçunda şikayet süresi çekin ibrazından itibaren(çekte karşılıksızdır işlemi yapılmasından itibaren) 3 ay, dava zamanaşımı 8 yıl ceza zamanaşımı ise 10 yıldır.
Dava zamanaşımı suçun işlenmesinden itibaren belirli bir süre içinde dava açılmamış veya dava açılsa dahi sonuçlandırılamamış ise devletin cezalandırma yetkisinden vazgeçmesi ve ceza davasının düşmesi demektir. Karşılıksız çek keşide etme suçunda suçun işlendiği tarihten itibaren 8 yıl içinde ceza davası açılmamış veya dava açılsa dahi karar kesinleşmemiş ise düşme kararı verilir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Etkin Pişmanlık Hükümleri Nasıl Uygulanır?
Fail karşılıksız kalan çek bedelini, çekin ibraz tarihinden itibaren işleyecek ticari temerrüt faizi ile birlikte ödediği takdirde, yargılama devam ederken davanın düşmesine, mahkumiyet hükmü kesinleştikten sonra ise mahkemece hükmün tüm sonuçları ile ortadan kaldırılmasına karar verilir.
Karşılıksız kalan çek bedelini ibraz tarihinden itibaren işleyen ticari temerrüt faizi ile birlikte ödeyen kişi hakkında verilen karar tüm sonuçları ile ortadan kalkacağından çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı da ortadan kalkar.
Karşılıksız çek keşide etme suçu nedeniyle açılacak davalar hakkında hukuki danışmanlık almak için ofisimiz Janset Özdemir Avukatlık ile iletişime geçebilirsiniz.
Comment (1)
Ali Hüseyin
says Mayıs 18, 2025 at 7:06 pmÇok faydalı, teşekkürler